اقرار و مفهوم اقرار قضایی و غیرقضایی
اقرار بـه «اخـبار به وجود حقی به سود غیر و به ضرر خویش» تعریف شده است، گرچه این تعریف و تعاریف مشابه با این ایراد مواجه شده است که جامع افراد نبوده، مصادیق متعددی را همچون اقـرار به ابراء و به طلاق و به‌خصوص اقرار به ارتکاب جرم را در بر نمی‌گیرد. قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ در تعریف اقرار مقرر می‌دارد: «ماده ۱۶۴ـ اقرار عبارت از اخبار شخص به ارتکاب جرم از جانب خود است». به هـر حـال در این که اقرار یکی از ادله اثبات دعوا است، تردیدی نیست و در اهمیت آن همین بس که قاطع دعوا است و با وجود آن نیازی به ادله دیگر نیست.
اقرار گاه در دادگاه و گاه در خارج از دادگاه رخ می‌دهد؛ بـه اولی اقـرار قضایی و بر دوم اقرار غیر قضایی اطلاق می‌شود. ممکن است در نگاه اول سؤال از ارزش اقرار غیر قضایی بی مورد جلوه نماید؛ زیرا وقتی شخصی علیه خویش اقرار به حقّی به نفع غـیر مـی‌نماید و خود آن را پذیرفته است، اعم از آنکه به صورت شفاهی باشد یا کتبی، چرا نتوان براساس آن حکم صادر نمود؟
اما وجود ابهام‌ها و سؤال‌های متعدد، پذیرش چنین اقراری را به‌راحتی امکان پذیر نمی‌سازد. آیـا مـقر قـصد جدّی داشته است یا ایـنکه از فـرط بـی‌حوصلگی و برای راحتی خویش اقرار کرده است؟ در حال اقرار از سلامت عقل برخوردار بوده یا اینکه بر اثر جنون ادواری، غضب و خشم شدید، اکراه مـعنوی و مـستی و خـواب و هیپنوتیزم و بیهوشی و … قصد جدّی نداشته یا اصلاً قـصدی نـداشته است؟ آیا نوشته حاکی از اقرار خارج از دادگاه منتسب به مقرّ می‌باشد یا اینکه جعلی است؟ و … چنین احتمالاتی در اقرار قضایی موجود نـیست؛ زیـرا فـرض بر این است که اقرار کننده با کمال عقل و بـلوغ و با اختیار و اراده نزد قاضی به امری اقرار کرده است و او صحت اقرار را احراز نموده است. گرچه می‌توان در اقرار قـضایی هـم بـرخی احتمالات فوق را مطرح نمود همچون نداشتن قصد جدی و…؛ اما قاضی مـی‌تواند بـا اصول عقلایی متناسب آنها را برطرف کند ولی وجود این احتمالات در اقرار غیر قضایی به اندازه‌ای قـوی اسـت کـه نمی‌توان با اصول عقلایی به راحتی آنها را کنار زد و در نتیجه لازم است قانونگذار بـه صـراحت، مـوضع خویش را در این زمینه اعلام دارد.
اقرار غیر قضایی در امور مدنی به شرط آنکه با وسـایل مـعتبر نـزد دادگاه به اثبات برسد، معتبر است و قاضی براساس آن حکم متناسب صادر می‌نماید؛ اما در امـور کـیفری اعتبار چنین اقراری مورد تردید واقع شده است.
مفهوم اقرار قضایی و غیر قضایی
در نگاه اول به نظر مـی‌رسد مـفهوم ایـن دو واژه که از آن با واژه‌های دیگری۱ همچون اقرار در دادگاه و اقرار خارج از دادگاه نیز یاد می‌شود، روشن اسـت: اگر مقرّ نزد قاضی اقرار کند با اقرار قضایی مواجه‌ایم؛ اما اگر نـزد شخصی غیر از قاضی اعـم از اشـخاص عادی و رسمی اقرار کند، چنین اقراری، اقرار غیر قضایی نامیده می‌شود. ماده ۲۰۳ ق.آ.د.م ۱۳۷۹ در این زمینه مقرر می‌دارد: «اگر اقرار در دادخواست یا حین مذاکره در دادگاه یا در یکی از لوایحی که به دادگاه تقدیم شـده است به‌عمل آید، اقرار در دادگاه محسوب می‌شود، در غیر این صورت اقرار در خارج از دادگاه تلقی می‌شود».
منبع: عدم اعتبار اقرار غیرقضایی در امور کیفری – احمد حاجی ده‌آبادی
Thursday, 9 February , 2023