روز پنجشنبه ۱۰ مهر، در جریان نشست یک روزه مسئولان عالی قضایی و رؤسای دادگستری استان‌ها، «محمدمهدی‌ حاج‌محمدی» رییس سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور، طی سخنانی با اشاره به تلاش دشمن برای مخدوش کردن چهره نظام با دل بستن به زندان‌های کشور، گفت: دشمن توپخانه تبلیغاتی خودش را بر روی زندان‌های ما متمرکز کرده است و ما نیز باید با اقدامات آفندی و پدافندی مناسب، این تهدید را به فرصت تبدیل کنیم.

وی با بیان اینکه رفع نواقص و کاستی‌های زندان و همچنین رسیدگی دلسوزانه به امور زندانیان و خانواده‌های آنان، دشمن را در مبارزه‌ای که به راه انداخته است ناکام می‌گذارد، گفت: ما با اعتقاد و جدیت بسیار زیاد در مسیر تحقق آرمان‌های متعالی حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری در موضوع زندان‌بانی در نظام اسلامی حرکت و نقشه‌های دشمن را نقش بر آب خواهیم کرد.

اما نگاهی به اقدامات صورت گرفته در راستای ساماندهی امور زندانیان طی بیش از یک سال اخیر در دوره تحول دستگاه قضایی، بر ناکام ماندن تلاش دشمنان در تبدیل کردن موضوع زندان و زندانیان به کانون هجمه‌های حقوق بشری، گواهی می‌دهد؛ از سویی دیگر وضعیت اسف‌بار زندان و زندانیان در کشورهای غربی بویژه آمریکا بیانگر چند نکته است: نخست آنکه بر خلاف تفکر حاکم بر نظام زندانبانی ایران که بر ارج نهادن کرامت زندانیان و بازاجتماعی کردن آنها تاکید دارد؛ در سیستم زندانبانی غربی و آمریکایی، هدف اصلی، مجازات و تحقیر زندانیان است. در ثانی، گزاره مزبور بیانگر آن است که هجمه‌های حقوق بشری با موضوع زندان و زندانیان علیه کشور ما صرفاً از انگیزه‌های سیاسی نشئت می‌گیرد؛ چه اینکه در خود آمریکا شنیع‌ترین و ضدانسانی‌ترین برخوردها با زندانیان بویژه زندانیان سیاهپوست و رنگین‌پوست صورت می‌گیرد.

نمره عالی نظام زندانبانی ایران در بزنگاه کرونا

یکی از بزنگاه‌هایی که در آن، اوج رأفت و کرامت در قبال زندانیان و مددجویان در نظام زندانبانی جمهوری اسلامی ایران، به منصه ظهور رسید، بزنگاه شیوع کرونا بود.

در پی شیوع ویروس کرونا در کشور، از همان روزهای نخست قوه قضاییه در کنار قوای دیگر و همگام با جامعه پزشکی و ستاد ملی مقابله با کرونا، اقدامات ویژه‌ای را در دستور کارخود قرار داد و تدابیر ویژه بهداشتی و پیشگیرانه در زندان‌ها اتخاذ کرد. اقدامات و تدابیری که تحسین مراکز و مراجع جهانی همچون کمیسرعالی حقوق بشر سازمان ملل را برانگیخت.

اعطای مرخصی‌های چندباره در راستای حفظ سلامت زندانیان

در همین راستا، از زمان شیوع کرونا در ایران، در چند مقطع با دستور رییس قوه قضاییه، به زندانیان مرخصی اعطاء شد. نخست در همان روزهای ابتدایی اسفند ۹۸، بیش از ۵۴ هزار نفر از زندانیان به مرخصی رفتند. در ۲۷ اسفندماه سال گذشته نیز سخنگوی دستگاه قضا از اعطای مرخصی به حدود ۸۵ هزار نفر از زندانیان در راستای بخشنامه ریاست قوه قضاییه خبر داد. در دهم فروردین ماه سال جاری نیز اعلام شد که متعاقب مرخصی اعطایی از ناحیه ریاست قوه قضاییه به زندانیان کشور، قریب به ۱۰۰ هزار نفر از زندانیان از این مرخصی اعطایی بهره‌مند شده‌اند.

اما این پایان ماجرای اعطای مرخصی، عفو و آزادی زندانیان نبود و موج دوم اعطای مرخصی به زندانیان از ۱۸ تیر سال جاری آغاز شد و در این مرحله نیز حدود ۸۷ هزار نفر از زندانیان به مرخصی رفتند و علاوه بر این افراد که به مرخصی رفتند، عده‌ای از زندانیان با استفاده از شرایط بخشنامه مرخصی زندانیان، مرخصی پایان حبس گرفتند یا اینکه در مرخصی بودند و مرخصی آن‌ها تمدید شد. مجموعاً طبق گفته سخنگوی دستگاه قضا در موج دوم کرونا بالغ بر ۹۵ هزار نفر از زندانیان از مرخصی استفاده کردند.

انجام ۱۸ اقدام پیشگیرانه ضدکرونایی در زندان‌های سراسر کشور 

حجت‌الاسلام‌والمسلمین منتظری دادستان کل کشور، هفتم مهرماه در نشست  شورای عالی قوه قضاییه، به تبیین محور‌های گزارش ارائه شده در جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا درباره وضعیت سلامت زندان‌های سراسر کشور در ایام شیوع این بیماری پرداخت و گفت که ۱۸ اقدام پیشگیرانه در سه ماه اخیر در زندان‌های سراسر کشور انجام شده است.

سرکشی مستمر مسئولان قضایی و قضات به زندان‌ها

سرکشی مستمر مسئولان قضایی و قضات به زندان‌ها، از جمله تاکیدات همیشگی آیت‌الله رییسی در راستای رویکرد جدید دستگاه قضایی در رسیدگی بیش از پیش به امور زندانیان است. بازدید‌های سرزده‌ای که آیت‌الله رییسی ریاست قوه قضاییه از بسیاری از زندان‌های شهر‌های مختلف در جریان سفر‌های استانی خود انجام داده اثرات مطلوبی در وضعیت روحی زندانیان و رسیدگی مصداقی به مشکلات بعضی از آنان برجای گذاشته است.

این مشی پسندیده رییس دستگاه قضا نیز از سوی حاج‌محمدی رییس سازمان زندان‌ها نیز دنبال می‌شود؛ وی در اواخر مردادماه طی یک سفر ۲ روزه و در یک برنامه کاملا فشرده و از قبل اطلاع‌رسانی نشده، به استان کرمان رفت و ضمن بازدید مفصل و طولانی از زندان مرکزی کرمان با سفر به شهرستان‌های کهنوج، جیرفت و بم از زندان‌های این ۳ شهرستان نیز بازدید کرد. در جریان این بازدیدها که تا پاسی از شب به طول انجامید، حاج محمدی علاوه بر شنیدن مشکلات و معضلات زندانیان و کارکنان زندان‌ها، در محیطی صمیمی و بدون تشریفاتِ معمول، ساعاتی را با زندانیان سپری کرد تا از نزدیک با مسائل موجود در یک زندان روبرو شود.

بازدید ۱۲ ساعته دبیر ستاد حقوق بشر و رییس سازمان زندان‌ها از زندان تهران بزرگ

در روز جمعه چهارم مهرماه نیز، علی باقری‌کنی، دبیر ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی ایران به همراه رییس سازمان زندان‌ها با حضور در زندان تهران بزرگ با زندانیان به گفت‌وگو پرداخت و مسائل و مشکلات آن‌ها را بررسی کرد. در این بازدید ١٢ ساعته، بر رعایت حقوق زندانیان و اطمینان از تأمین نیاز‌های مادی و معنوی آن‌ها تأکید شد.

بازدید از بخش‌های مختلف زندان تهران بزرگ و دیدار با مددجویان در کنار بررسی اقدامات و خدمات سازمان زندان‌ها بر اساس شاخص‌های حقوق بشر از جمله مهمترین محور‌های بازدید دبیر ستاد حقوق بشر کشورمان از زندان تهران بزرگ بود.

رییس سازمان زندان‌ها در این بازدید ابراز امیدواری کرد با کمک و همکاری معاونت امور بین‌الملل قوه قضاییه و ستاد حقوق بشر بتوانیم مشکلات زندانیان را به حداقل رسانده و رعایت حقوق آنان را ارتقا بخشیم و اجازه ندهیم موجبات سوء‌استفاده دشمنان فراهم شود.

بررسی مسائل و مشکلات زندانیان از منظر رعایت حقوق بشر

باقری دبیر ستاد حقوق بشر  در جلسه روز هفتم مهر شورای عالی قوه قضاییه به ارائه گزارشی از بازدید ۱۲ ساعته خود از زندان بزرگ تهران پرداخت و گفت که از صبح روز جمعه چهارم مهر ماه تا پایان همان روز، بازدید مفصلی از این زندان و بخش‌های مختلف آن با هدف بررسی مسائل و مشکلات زندانیان از منظر رعایت حقوق بشر داشته است.

یازدهم مهرماه نیز حاج‌محمدی، رییس سازمان زندان‌ها در ادامه سرکشی‌های خود از ندامتگاه‌های سراسر کشور، جهت دیدار با زندانیان و بررسی وضعیت زندان و برنامه‌های اصلاحی و تربیتی به شهر مقدس قم سفر کرد.

ابلاغیه‌هایی در راستای ساماندهی امور زندانیان

اما در راستای ساماندهی امور زندانیان، ابلاغیه‌هایی از سوی ریاست قوه قضاییه صادر شده است. یکی از این ابلاغیه‌ها «دستورالعمل ساماندهی زندانیان و کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها» است که در شهریور سال گذشته، در ۲۹ ماده از سوی آیت‌الله رییسی ریاست قوه قضاییه ابلاغ شد.

در این دستورالعمل ابلاغی به منظور کاهش صدور قرار‌های تأمین کیفری منتهی به بازداشت، تکالیفی برای دادستان‌ها و معاونان آنها ایجاد شده است. در دستورالعمل مزبور قید شده است: قرار‌های تأمین کیفری از نوع کفالت و وثیقه تا حدامکان به نحوی صادر شود که متهم فرصت کافی جهت معرفی کفیل یا تودیع وثیقه داشته باشد. در صورت تأمین قرار، وفق مقررات و خارج از وقت اداری، مرجع صادر کننده قرار یا قاضی کشیک، مکلف به پذیرش آن می‌باشد.

به طور کلی در ۲۹ ماده «دستورالعمل ساماندهی زندانیان و کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها» موارد متعدد و گره‌گشایی برای جلوگیری از به زندان رفتن متهمان و محکومان واجد شرایط و یا تسریع در آزادی زودتر از موعد آنها لحاظ شده است که با گذشت یک سال از ابلاغ دستورالعمل مزبور، آثار مثبت آن نمود داشته است.

اثرات ملموس دستورالعمل«کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها»/ بازنگری بیش از ۱۰۰ هزار پرونده زندانیان

غلامحسین اسماعیلی سخنگوی دستگاه قضا، روز سه‌شنبه ۸ مهر در جریان سی‌وچهارمین نشست خبری خود، از بازنگری بیش از ۱۰۰ هزار پرونده زندانیان در راستای اجرای «قانون کاهش حبس تعزیری» و «دستورالعمل کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها» خبر داد و گفت: در این بازنگری‌ها جمعی از زندانی‌ها با کاهش مجازات، آزاد شدند. همچنین میزان مجازات جمعی از زندانیان تقلیل پیدا کرد و زودتر از موعد حکم قبلی از زندان آزاد شدند. علاوه بر این‌ها، تعدادی از کسانی که محکوم به حبس بودند و هنوز حکم حبسشان اجرا نشده بود با بازنگری پرونده‌هایشان مشمول مجازات جایگزین حبس شدند و از ورود آن‌ها به زندان جلوگیری شد.

فرآیند هوشمندسازی امور زندانیان برای رفاه حال آنها

یکی دیگر از اقدامات ویژه صورت‌گرفته برای رفاه حال زندانیان در کشور ما، فرآیند هوشمندسازی امور زندانیان و تجهیز زندان‌های کشور به بخش‌ها و اتاق‌های الکترونیکی و انفورماتیکی است تا تردد زندانیان به محاکم کاهش یابد و اتباط‌گیری آنها با خانواده‌های‌شان تسهیل و تسریع شود.

برگزاری ۲۱ هزار جلسه تحقیق از زندانیان به صورت الکترونیکی

بنا به گفته عیسی زارع‌پور رییس مرکز آمار و فناوری اطلاعات قوه قضاییه، تا امروز ۱۰۰ اتاق دادرسی الکترونیکی در زندان‌های ۲۵ استان تجهیز شده و ۱۲۰ اتاق دیگر نیز در زندان‌ها تجهیز خواهند شد و ظرف ۲ تا ۳ ماه آینده ۴۰۰ نقطه قضایی و کلیه شعب کیفری یک استان‌ها برای برگزاری دادرسی الکترونیکی تجهیز خواهد شد و تا پایان سال همه نقاط قضایی در سراسر کشور برای برگزاری دادرسی الکترونیکی تجهیز می‌شوند.

امکان ارتباط آنلاین تصویری میان زندانیان و خانواده‌هایشان

روز شنبه ۱۲ مهر  طی مراسمی با حضور رییس کل دادگستری استان هرمزگان، دادستان بندرعباس و مدیر کل زندان‌های استان، سالن ملاقات الکترونیک زندان مرکزی بندرعباس افتتاح شد. این سالن شامل یک واحد اپراتور نظارت بر ملاقات الکترونیکی و ۱۰ اتاق ملاقات زندانیان با تجهیزات انتقال آنلاین صوت و تصویر می‌باشد.

شیوه ملاقات الکترونیک بسیار ساده و کاربردی و در بستر امن سامانه‌های قوه قضاییه صورت می‌گیرد و هیچگونه هزینه‌ای برای زندانی وخانواده ایشان دربرندارد. پس ازهماهنگی لازم و احراز هویت، لینک برقراری ارتباط تصویری از طریق پیامک توسط اپراتور و ناظر ملاقات الکترونیکی به گوشی هوشمند یا رایانه شخصی خانواده زندانی ارسال می‌شود و آن‌ها با وارد کردن نام کاربری و رمز ورود وارد پایگاه الکترونیک قوه قضاییه شده و ملاقات تصویری خود را برقرار می‌کنند و در مدت زمان تعیین شده امکان ملاقات صوتی و تصویری مهیا می‌شود.

فعال‌سازی امکان امضاء الکترونیکی برای متهمان در زندان

روز چهارشنبه نهم مهرماه نیز، حسن بابایی، سرپرست معاونت برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات دادگستری استان تهران از فعال‌سازی امکان امضاء الکترونیکی برای متهمان در زندان خبر داد و گفت: برای اولین مرتبه جلسه دادرسی الکترونیک بین شعبه اول اجرای احکام دادسرای عمومی و انقلاب ناحیه ۱۵ و زندان تهران بزرگ با برخورداری از قابلیت جدید این سامانه برگزار شد.

سرپرست معاونت برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات دادگستری استان تهران افزود: با فعال‌سازی پد امضاء الکترونیکی در جلسات دادرسی الکترونیک از این به بعد این امکان وجود دارد تا از طریق این سامانه، متهم در محل زندان، صورتجلسه دادگاه را امضاء کند و به این ترتیب تمام مراحل دادرسی به صورت کاملا الکترونیکی انجام می‌شود.